Autor opisał historię dwudziestoletniego Juliana Sorela, wykształconego syna cieśli, marzącego o karierze oficera, który rozpoczyna pracę jako nauczyciel w domu małżeństwa de Rênal. Wkrótce pomiędzy młodzieńcem a panią de Rênal rodzi się uczucie. Po burzliwym romansie, Sorel zostaje zmuszony do opuszczenia dworu, kiedy fakt ten wychodzi na jaw. Pewien czas spędza w seminarium w Besançon, gdzie zdobywa szacunek rektora, księdza Pirard, który po swoim odejściu poleci go markizowi de la Mole w charakterze sekretarza. Chłopak zdobywa zaufanie swojego chlebodawcy, a jednocześnie między nim a córką markiza zawiązuje się uczucie. Kiedy Matylda zachodzi w ciążę, markiz, stając przed faktem dokonanym, zgadza się na mezalians, przeznacza zięciowi sporą rentę, tytuł szlachecki i posadę porucznika w pułku huzarów w Strasbourgu. Jednak sukces Juliana jest krótkotrwały... Znakomity tłumacz i znawca literatury francuskiej Tadeusz (Boy) Żeleński tak pisał o znaczeniu tytułu powieści: "czerwone i czarne, to mundur i sutanna: to dwie Francje – Francja napoleońska i Francja Burbonów, która nastąpiła nagle po tamtej, brutalnie dławiąc rozkołysany w młodych ludziach hymn sławy i czynu". Tytuł więc nawiązuje do wymowy społecznej dzieła – krytyki francuskiego społeczeństwa. Jest też on jakby wizualizacją charakteru głównego bohatera. Julian to zlepek dwóch przymiotów - namiętności (czerwone) i wyrachowania (czarne). Głównym przesłaniem autora było najpełniejsze ukazanie francuskiego społeczeństwa doby ponapoleońskiej – wyrachowania, próby ograniczenia młodych plebejuszy i narzucenia im na powrót feudalnego jarzma. Stworzył on odpowiadającą temu celowi koncepcję powieści – zwierciadła, które będzie odbijało "to lazur nieba, to błoto przydrożnej kałuży". Julian walczy więc ze społeczeństwem jego własną bronią – intrygą, podłością i hipokryzją. Ponosi klęskę, gdyż zdaniem autora, napoleoński posiew jeszcze nie wzeszedł w jego ojczyźnie.