Powieści Manna wyczekiwano z niecierpliwością, czego najlepszym dowodem był wysyp recenzji i komentarzy po jej wydaniu w 1947 roku. Spodziewano się, że książka udzieli odpowiedzi na pytanie, dlaczego naród „poetów i myślicieli” stał się na dwanaście lat ojczyzną „sędziów i katów” (słowa Karla Krausa). Nie powinno zatem dziwić, że interpretacja Doktora Faustusa jako powieści-paraboli zdominowała jej recepcję, a stawianie znaku równości między kuszeniem Adriana Leverkühna a uwiedzeniem narodu niemieckiego przez nazizm stało się czytelniczym nawykiem. Huber Orłowski we Wstępie do niniejszej edycji zwraca uwagę na nurt kontestujący tę tradycję. Przywołuje m.in. opinię Stanisława Lema: Diabeł faszyzmu to wielki i straszny skutek przyczyn małych i trywialnych, to reakcja lawinowa, zapoczątkowana rozkładem społecznym. Tak więc Doktor Faustus milczy o Niemcach z czasów połowy naszego stulecia. Opowiada podniosłą historię pewnego artysty, który miał szczęście wyjątkowe przeżyć tragedię, a zatem rzecz pełną najgłębszej wymowy cierpienia uzasadnionego, winy i kary zasłużonej. Komukolwiek przyznamy rację, Doktor Faustus pozostanie arcydziełem sztuki powieściowej XX wieku.

Właściwy czas akcji powieści obejmuje lata 1900-1935 i jest opisywany przez narratora (postać Serenusa Zeitbloma) z perspektywy czasów II wojny światowej. Podwójna narracja pozwala potraktować życie Adriana Leverkühna i jego pakt (bądź obłęd) jako metaforę historii Niemiec. Wymowne jest, że Zeitbloom opisuje końcowy etap choroby Leverkühna wtrącając uwagi o bombardowaniu Drezna i Jeny. Kreacja postaci Leverkühna, będącej kompilacją życiorysów Mozarta, Nietzschego i Strawinskiego, wymagała od Manna dużego nakładu pracy, toteż korzystał on z pomocy specjalistów z wielu dziedzin. Konsultantem muzycznym był Theodor Adorno: wpływ jego estetyki widoczny jest już w tytule (nie przypadkiem Tonsetzer zamiast Komponist). Rozważania o technice kompozytorskiej wyraźnie natomiast nawiązywały do techniki dwunastotonowej Arnolda Schönberga, który miał zresztą o to ogromne pretensje do pisarza. Znajdującą się na końcu powieści informację, że rzeczywistym autorem techniki serialnej jest Schönberg, Mann umieścił na żądanie kompozytora, którego zirytowało przypisanie jego wynalazku diabłu. Przewidywania Adorna dotyczące rozwoju kultury (i zmierzchu dziewiętnastowiecznego mitu religii sztuki) znajdują swój wyraz w postawie Leverkühna, która jest negacją nowożytnej tradycji kultury niemieckiej. Nie przypadkiem jednym z jego największych utworów miała być Apocalypsis cum figuris - kompozycja inspirowana renesansowymi drzeworytami Dürera. Dla niemieckiej kultury powrót do czasów przed reformacją byłby bowiem niemal tożsamy z powrotem do niebytu.